Qua thực tế giám sát tại các địa phương, đơn vị cho thấy, năm 2013 và những tháng đầu năm 2014, thực hiện chỉ thị, nghị quyết, các chương trình, kế hoạch của Đảng và Nhà nước, các ngành chức năng của tỉnh và UBND các huyện, thành phố đã có nhiều cố gắng, tăng cường chỉ đạo công tác PBGDPL, HGCS và TGPL trên địa bàn và đạt được nhiều kết quả quan trọng. Việc triển khai thi hành Hiến pháp 2013 được quan tâm chỉ đạo và triển khai sâu rộng đến cán bộ, công chức, viên chức và các tầng lớp nhân dân. Các chương trình, đề án, kế hoạch về PBGDPL, HGCS và TGPL được thực hiện khá đồng bộ và kịp thời. Công tác tuyên truyền PBGDPL tập trung hướng mạnh về cơ sở, với những hình thức ngày càng phong phú, đa dạng; nội dung thiết thực, có trọng tâm. Công tác HGCS đã mang lại nhiều kết quả, số vụ việc hòa giải thành đạt gần 80%, góp phần xây dựng, củng cố tình đoàn kết trong nội bộ nhân dân. Công tác TGPL đã giúp cho các đối tượng có điều kiện tiếp cận pháp luật, hiểu và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức pháp luật.

Bên cạnh những kết quả đạt được thì công tác này vẫn còn một số khó khăn hạn chế, cụ thể như:

* Trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật:

Một số cấp ủy, chính quyền địa phương chưa nhận thức đầy đủ về trách nhiệm, chưa quan tâm đúng mức và chưa thường xuyên chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc việc tổ chức thực hiện các chương trình, đề án, kế hoạch PBGDPL; còn có biểu hiện buông lỏng đối với công tác này. Một số thành viên Hội đồng phối hợp PBGDPL chưa phát huy tốt vai trò, trách nhiệm được phân công; cơ chế phối hợp ở một số đơn vị, địa phương chưa tốt. Chưa huy động được nhiều lực lượng tham gia công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật. Lực lượng báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật ở một số nơi, nhất là cấp huyện, cấp xã còn yếu về trình độ, năng lực; chưa kịp thời chủ động tham mưu cho các cấp lãnh đạo tổ chức các hoạt động PBGDPL. Nội dung, hình thức PBGDPL có nơi chưa thật sát hợp với nhu cầu tìm hiểu pháp luật của nhân dân, chưa trọng tâm, trọng điểm, chưa có sức hút mạnh mẽ đối với đông đảo quần chúng nhân dân, nhất là cho người nông dân vùng sâu, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Tủ sách pháp luật cơ sở phần nhiều còn mang tính hình thức và chưa phát huy tốt hiệu quả như mong muốn. Qua giám sát cho thấy, đa số tủ sách pháp luật ở các xã, phường, thị trấn đều hoạt động kém hiệu quả do việc xây dựng, quản lý chưa phù hợp; vị trí đặt tủ sách pháp luật không thuận tiện cho cán bộ và nhân dân khai thác tìm hiểu. Việc tìm hiểu, học tập pháp luật của một bộ phận cán bộ và nhân dân chưa được thường xuyên, nhận thức pháp luật vẫn còn hạn chế. Ý thức tôn trọng và chấp hành pháp luật ở một bộ phận cán bộ và nhân dân chưa cao.

* Trong công tác hòa giải cơ sở:

Hiệu quả công tác HGCS từng lúc, từng nơi chưa đạt yêu cầu. Theo báo cáo thì tỷ lệ hòa giải thành toàn tỉnh đạt gần 80%; tại các địa phương được đoàn đến giám sát đều có tỷ lệ hòa giải thành đạt trung bình khoảng 70%, có nơi đạt trên 80%. Tuy nhiên, tỷ lệ đó chưa phản ánh đúng chất lượng và hiệu quả của công tác HGCS. Chưa có số liệu thống kê, tách bạch giữa số liệu hòa giải của Tổ hòa giải ở khóm, ấp (theo quy định của Luật Hòa giải ở cơ sở) với số liệu hòa giải của các Ban, Hội đồng hòa giải ở xã, phường, thị trấn. Tổ chức hòa giải ở cơ sở một số nơi chưa được quan tâm đúng mức. Một bộ phận hoà giải viên chưa được bồi dưỡng về kiến thức pháp luật, kỹ năng hòa giải còn hạn chế. Việc chi thù lao cho hòa giải viên ở một số địa phương chưa đảm bảo đúng theo quy định. Một số nơi còn lúng túng trong thủ tục thanh quyết toán, cũng như việc lập dự toán cho công tác này. Việc kiểm tra, hướng dẫn của các cơ quan chức năng chưa kịp thời.

* Đối với công tác Trợ giúp pháp lý:

Chất lượng TGPL ở một số nơi chưa cao. Một số cơ quan, ban, ngành và chính quyền địa phương chưa nhận thức đúng và đầy đủ về ý nghĩa, vai trò của công tác TGPL, nên thiếu sự quan tâm chỉ đạo thường xuyên. Chất lượng của đội ngũ trợ giúp viên còn hạn chế, nhất là về kỹ năng, nghiệp vụ và tham gia hoạt động tố tụng. Một số cộng tác viên chưa nhiệt tình tham gia công tác này. Việc đánh giá chất lượng vụ việc TGPL chưa kịp thời và thường xuyên. Bên cạnh đó, hiện chưa có cơ chế giám sát nghĩa vụ thực hiện TGPL của đội ngũ luật sư, chưa có chế tài ràng buộc trách nhiệm đối với luật sư; có khi yêu cầu trợ giúp nhưng luật sư từ chối. Nguyên nhân một phần là do chế độ thù lao cho công tác này vẫn còn hạn chế. Bên cạnh đó, Trung tâm TGPL là đơn vị sự nghiệp không có thu, chế độ chính sách đối với viên chức TGPL và việc chi trả thù lao cho cộng tác viên còn thấp.

Từ kết quả giám sát, Ban Pháp chế HĐND tỉnh nhận thấy có những vấn đề cần được hết sức quan tâm, mong muốn tiếp tục có những đổi mới và chuyển biến mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả trong công tác này trong thời gian tới.

Một là, từ thực tiễn đã chỉ ra, một số cơ chế, chính sách liên quan đến PBGDPL, HGCS và TGPL chưa được ban hành hoặc hướng dẫn thực hiện kịp thời. Kiến nghị Bộ Tư pháp xem xét, giải quyết như có chế độ chính sách ưu đãi đối với viên chức Trung tâm TGPL; ban hành cơ chế, chính sách khuyến khích đội ngũ luật sư tham gia công tác TGPL nhằm góp phần nâng cao chất lượng công tác này.

Hai là, Vai trò rất quan trọng của đại biểu HĐND các cấp trong công tác PBGDPL. Đề xuất Thường trực HĐND tỉnh xem xét, có kế hoạch chỉ đạo, tổ chức, hướng dẫn và khuyến khích đại biểu HĐND các cấp trong tỉnh tham gia công tác tuyên truyền, PBGDPL bằng nhiều hình thức, biện pháp phù hợp, như: tăng cường tuyên truyền, vận động, hướng dẫn, giải thích pháp luật cho cử tri (thông qua các cuộc tiếp xúc cử tri, tiếp công dân hoặc thông qua các cuộc hội thảo, hội nghị chuyên đề về pháp luật…) để giúp người dân ở cơ sở có điều kiện hiểu và chấp hành tốt chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước và quy định của địa phương.

Ba là, huy động và phát huy mạnh mẽ vai trò, lợi thế của các cơ quan, tổ chức, các lực lượng tham gia PBGDPL. Kiến nghị UBND tỉnh chỉ đạo huy động các cơ quan, tổ chức, các lực lượng tham gia tích cực vào việc PBGDPL. Đồng thời tiếp tục đẩy mạnh công tác triển khai, quán triệt và thi hành Hiến pháp 2013; chỉ đạo triển khai kịp thời, có hiệu quả các chương trình, đề án về PBGDPL đi vào chiều sâu, đến tận cơ sở. Tiếp tục xây dựng, thực hiện những mô hình PBGDPL, TGPL có hiệu quả đã được tổng kết từ thực tiễn. Chỉ đạo kiểm tra, đánh giá hiệu quả và tiếp tục nghiên cứu, tìm kiếm giải pháp phù hợp để tiếp tục xây dựng, khai thác tủ sách pháp luật ở xã, phường, thị trấn hiệu quả hơn, tránh gây lãng phí.

Bốn là, tiếp tục chỉ đạo, thực hiện tốt vai trò, trách nhiệm của cơ quan tư pháp với vai trò là cơ quan thường trực của Hội đồng phối hợp PBGDPL và cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực hành chính-tư pháp. Trong đó cần chú trọng:

Kịp thời hướng dẫn triển khai thực hiện tốt các Đề án, chương trình, kế hoạch của Trung ương và địa phương gắn chặt với nhiệm vụ chính trị các cấp, các ngành với phương châm “tập trung cho cơ sở”, “hướng mạnh về cơ sở”, đưa pháp luật đến tận người dân… tạo điều kiện để người dân tiếp cận pháp luật và quan tâm đến pháp luật nhiều hơn với những hình thức, biện pháp phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh, đối tượng. Tăng cường PBGDPL đến công nhân lao động trong các doanh nghiệp, các cơ sở sản xuất, kinh doanh và người dân vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, với những hình thức, nội dung phù hợp với yêu cầu của từng đối tượng. Nghiên cứu, đề xuất giải pháp đổi mới mô hình xây dựng, khai thác tủ sách pháp luật để mang lại hiệu quả; chỉ đạo tiếp tục phát triển mô hình tủ sách, ngăn sách pháp luật ở khóm, ấp.

Tiếp tục triển khai, quán triệt sâu rộng Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013 đến tận các thành viên Tổ hòa giải cơ sở và người dân. Thường xuyên kiểm tra, đánh giá chất lượng công tác HGCS, để kịp thời hướng dẫn kỹ năng, nghiệp vụ và trình tự, thủ tục, về cơ chế tài chính. Trước mắt, xây dựng văn bản hướng dẫn về quy trình, thủ tục lập dự toán, chi thù lao, thanh quyết toán các khoản kinh phí và những vấn đề có liên quan đến công tác này. Chỉ đạo chặt chẽ việc thống kê, tổng hợp và đánh giá đúng thực chất tỷ lệ hòa giải thành của các Tổ hòa giải.

Tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến Luật TGPL và các quy định có liên quan để cán bộ và người dân ở địa phương, cơ sở nâng cao hơn nữa nhận thức về ý nghĩa, vai trò của công tác TGPL. Phát triển lực lượng trợ giúp viên và cộng tác viên; nâng cao năng lực hoạt động của các Chi nhánh TGPL; đẩy mạnh hoạt động TGPL lưu động hướng về cơ sở; thực hiện xã hội hóa hoạt động TGPL. Cần đặc biết chú trọng nâng cao chất lượng hoạt động TGPL trong tố tụng. Thực hiện chặt chẽ và đúng quy trình, thủ tục đánh giá chất lượng vụ việc TGPL theo quy định để có cơ sở đánh giá đúng thực chất của công tác này, kịp thời có giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác TGPL trong thời gian tới.

Năm là, đề cao và nâng cao trách nhiệm quản lý, điều hành của UBND các cấp đối với công tác PBGDPL, HGCS và TGPL. UBND các huyện và thành phố Cà Mau tăng cường công tác chỉ đạo, kiểm tra, đôn đốc các cơ quan, đơn vị và UBND các xã, thị trấn đẩy mạnh thực hiện công tác tuyên truyền PBGDPL, HGCS và TGPL trên địa bàn. Tiếp tục chỉ đạo triển khai, quán triệt sâu sắc và thực hiện tốt các nội dung, nhiệm vụ của các đề án, chương trình, kế hoạch của cấp trên về PBGDPL, HGCS và TGPL để từ đó xây dựng kế hoạch cụ thể cho ngành, địa phương mình thực hiện; tăng cường kiểm tra, giám sát, đôn đốc thực hiện đảm bảo tiến độ, chất lượng và hiệu quả các mặt công tác này trong thời gian tới.